Kada govorimo o hiropraktici kao nauci, za početak je potrebno razumeti šta je subluksacija i koliki je njen uticaj na zdravlje, jer je upravo u tome, kao i u wellness pristupu zdravlju, sadržana sva specifičnost hiropraktike u odnosu na druge manuelne tehnike korekcije kičme.
Uz činjenicu da su struktura i funkcija tela međusobno neraskidivo povezane, hiropraktika polazi od toga de će svaki poremećaj strukture voditi poremećaju funkcije i obrnuto. Poremećaj strukture se ovde primarno odnosi na položaj i odnos koštanih delova (kičmenih pršljenova), koji kao blokovi (njih ukupno 24) izgrađuju našu kičmu.
Kičmeni stub je stožer našeg tela i služi da:
Bliska veza između koštanog sistema predstavljenog kičmom i nervnog sistema predstavljenog kičmenom moždinom i korenovima kičmenih nerava, upućuje na mogućnost uticaja koštanog sistema na nervni sistem koji kontroliše sve funkcije u našem telu.
Stanje određenog funkcionalnog dela kičme procenjuje se ispitivanjem njegove pokretljivosti i stepena mišićnog tonusa. Hiropraktika koristi različite palpatorne metode, a bitan deo dijagnostike predstavljaju rendgenski snimci, kao i drugi medicinski aparati (EEG, magnetna rezonanca i skener).
Fiksacija zgloba može biti: 1) mišićna, 2) ligamentozna (vezivna) ili 2) posledica oštećenja hrskavice i izmeštanja međupršljenskog diska. Ova tri stepena fiksacije nazivaju se drugačije i funkcionalni blok I, II i III stepena. Blok I stepena u hiropraktici predstavlja mišićnu fiksaciju izazvanu primarnom napetošću mišića, najčešće usled nepravilnog držanja tela, mišićnog zamora ili psihičke napetosti. Uglavnom prolazi spontano, uz pomoć vežbi za istezanje mišića, nakon odmora ili mišićnog zagrevanja. Blok II stepena odgovara stanju izmeštanja kosti (koštanoj subluksaciji i fiksaciji) i zahteva neophodnu korekciju za vraćanje kosti u normalan položaj. Blok III stepena podrazumeva i pridruženo izmeštanje diska s mogućom kompresijom na korenove kičmenih nerava i suženjem kičmenog kanala, što zahteva duži oporavak i o čemu ćemo više govoriti kada bude reči o diskus herniji.
Hiropraktika prepoznaje biomehaničku, neurološku i mišićnu komponentu subluksacije, a posledice po zdravlje mogu biti lokalne, regionalne i generalne.
Prvobitno tumačenje subluksacije se odnosilo na mehaničko izmeštanje kosti (kičmenog pršljena) od svega nekoliko milimetara (1–5 mm), što remeti funkciju nerava i utiče na smanjenje ekspresije prirodne sile zdravlja u telu. Ovo minimalno izmeštanje (kao neka vrsta mikroluksacije) utiče na reakciju mišića, koji refleksno reaguju spazmom (mišićnim grčem) pokušavajući da zaustave dalje izmeštanje kosti i time dodatno doprinose smanjenju pokretljivosti i pojačavanju ukočenosti, što se kao u nekom začaranom krugu refleksno razvija dovodeći do sve veće iritacije, a na kraju i do zapaljenske reakcije u strukturama zahvaćenog zgloba i oko njega. Zapaljenska reakcija može da dovede do takozvanih fibroznih promena i stvaranja priraslica, koje onemogućavaju zglobu normalnu pokretljivost i fiksiraju izmeštene delove u tom neprirodnom položaju.
Ovakva promena u strukturi ne bi imala veći značaj da pored lokalnog osećaja ukočenosti i bola ne dovodi do pritiska na nerve i kompromitovanja nervne funkcije, dok poremećaj mišićne funkcije izaziva slabost.
Na sl. 17 i 18 prikazana je propagacija spinalnih nerava po određenim zonama ili dermatomima, koje oni inervišu sa prednje i zadnje strane tela, što objašnjava gde pacijent obično može osetiti bol ili utrnulost, zavisno od lokacije nervne kompresije. Primetićete, na primer, da bol u glavi i potiljku obično dolazi od kompresije na korenove prvog i drugog vratnog nerva, koji izlaze između potiljačne kosti – prvog i drugog vratnog pršljena (Occ-C1-C2). Četvrti vratni nerv zahvata vrat, dok korenovi V, VI, I VII vratnog nerva odlaze u rame i ruke.
O korenovima kičmenih nerava i njihovoj propagaciji u donje ekstremitete više će biti reči kada budemo govorili o diskus herniji.
Treba istaći da svaki od spinalnih nerava inerviše ne samo određeni deo tela već i određeni organ. Na primer, bolovi u predelu srca mogu ponekad, posebno kad je kardiološkim pregledom isključen svaki poremećaj srca, poticati od kompresije na korenove spinalnih nerava od drugog do četvrtog grudnog pršljena (T2-T4). Nepravilan položaj dvanaestog grudnog pršljena (T12) može uticati na snabdevanje bubrega i nadbubrežnih žlezda nervnim impulsima, a kompresija na korenove trećeg lumbalnog pršljena (L3) može uticati na rad reproduktivnih organa i slično.
Hiropraktika pre svega rešava problem sa koštano-mišićnim sistemom (kičmom i zglobovima), no izvesno je da preko veze sa nervnim sistemom ona može ponekad biti od pomoći i kod problema koji pogađaju unutrašnje organe, kao i kada je u pitanju funkcionisanje celog organizma usled poremećaja ravnoteže u njemu.
Danas se na subluksaciju, osnovni problem kojim se bavi hiropraktika, gleda mnogo složenije nego kao na prosto izmeštanje kosti i mehanički pritisak na nerv. Efekti hiropraktike u otklanjanju subluksacije se, naime, uglavnom posmatraju kao mehanički, ali sve više i kao neurofiziološki (refleksni). Cilj hiropraktičkog tretmana je uspostavljanje pravilnog biomehaničkog odnosa i položaja (ortogonalnosti) koštanih delova, čime se nervno tkivo oslobađa pritiska i omogućava optimalno refleksno (proprioreceptivno) aferento-eferentno funkcionisanje, što ima ogromnu ulogu u takozvanoj funkcionalnoj stabilnosti zgloba.
Mehanički gledano, iako su koštani delovi u pravilnom odnosu, ako postoji mišićni disbalans, odnosno neusklađenost između mišića agonista koji pokreće, mišića antagonista koji usporava pokret i mišića sinergista koji se angažuje istovremeno pri pokretima, to će uticati na poremećaj zglobne funkcije. Zato u hiropraktici postoje strukturalne tehnike koje subluksaciju vide kao mehaničko izmeštanje, ali i energetske (mišićne) tehnike koje subluksaciji prilaze kao određenoj mišićno-receptorskoj neravnoteži, te balansiranjem i sinhronizacijom receptora (proprioreceptora u mišićima i njihovim pripojima, ligamentima i zglobnim omotačima – kapsulama) dovode najpre do bolje neurološke (receptorske), a posledično i biomehaničke (strukturalne) ravnoteže. Na ovaj način se omogućava neometano funkcionisanje mišićno-zglobnog sistema, a time i nervnog sistema u organizmu.
Među brojnim teorijama subluksacije, teorija receptorskog tonusa zaslužuje posebnu pažnju. Ona ističe značaj receptorskog tonusa ili vibracije na stanje mišića i vezivnog tkiva tvrdeći da se promenom receptorskog tonusa, u smislu njegovog opterećenja, iritacije (upale), spazma i bola, kao glavnog uzročnika, smanjuje pokretljivost u zglobu. U lečenju se primenjuju metode koje koriste minimalnu silu, što je od velikog značaja kod većih stenoza kičmenog kanala ili kod starijih pacijenata sa izraženom osteoporozom. Ovakva korekcija ne nosi apsolutno nikakav rizik po pacijenta i on je jedva može i osetiti.
Na osnovu teorije receptorskog tonusa s pravom se može postaviti pitanje da li se stara definicija subluksacije i koncept koji ju je predstavljao kao nepravilan položaj kosti koji ima ogroman uticaj na promenu nervne funkcije može zameniti konceptom po kojem je uzrok subluksacije poremećaj nervne aktivnosti na nivou receptorskog tonusa (u mišićima) koji vodi poremećaju mišićne aktivnosti – disbalansu i izmenjenoj funkcionalnoj stablnosti zgloba, koja onda uzrokuje abnormalnu mehaniku u zglobu i samim tim njegovo izmeštanje. Podsećajući se reči B. J. Palmera da je subluksacija češće rezultat neuroloških uticaja nego njihov uzrok, mogli bismo reći da subluksacija može biti i uzrok i posledica poremećaja u funkciji mišića.
Subluksacija ne mora uvek biti traumatska, odnosno posledica pada ili povrede, već može biti i posledica dugotrajnog mišićnog spazma nastalog usled mišićnog ili hemijskog stresa. Dugotrajno sedenje, ležanje ili držanje tela u nepravilnom položaju može uticati na zamor mišića i njihovo skraćivanje, što dovodi do povlačenja kosti i njenog izmeštanja.
U sklopu receptorskog sistema, kao specijalnog sistema zaduženog za prijem informacija u našem telu, posebno se ističe značaj proprioreceptora – receptora ili prijemnika informacija u mišićima i vezivnom tkivu oko zgloba (ligamentima, tetivama, zglobnoj kapsuli) – koji informišu mozak o našem položaju u prostoru i kretanju našeg tela. Preko ovih receptora obavlja se oko 75% ukupne stimulacije mozga, što znači da je njihova funkcija veoma važna za normalan rad našeg nervnog sistema, za naše dobro raspoloženje, pa i dužinu života. Izmenjena ulazna informacija (aferentni input), odnosno receptorska stimulacija koja dolazi od ovih receptora zbog nepravilnog držanja tela i mišićne neravnoteže, dovodi do povećane osetljivosti (senzitizacije) lokalnih spinalnih neurona i stvaranja izmenjenih površnih (somatosomatskih) i dubokih (somatovisceralnih) refleksa, kao i do izmenjenog odgovora mozga (eferentnog outputa) na ovakvu nepravilnu stimulacija.
Ovo praktično znači da nepravilno držanje tela kao i mentalni i emotivni stres mogu biti uzročnici subluksacija, utičući ne samo na pojavu bolova u segmentu koji je primarno izmešten (mestu primarne subluksacije), već i na subluksacije ili kompenzacije. To dalje može dovesti do poremećaja u funkciji određenih unutrašnjih organa, kao i simptoma poput mentalne konfuzije, vrtoglavice, napetosti, zujanja u ušima, umora i slično.